Güneş ışığı pek çoğumuz için enerji ve sağlık kaynağıyken, bazı kişiler için ciddi bir tehdit oluşturabiliyor. Xeroderma Pigmentosum (XP), bilinen adıyla güneşe çıkamama hastalığı, çocukluk çağında başlayan ve yaşam boyu sıkı önlemler gerektiren nadir bir genetik hastalıktır. Batıgöz Balçova Cerrahi Tıp Merkezi Dermatoloji Uzmanı Dr. Özlem Vayvada, XP’nin erken tanı ve düzenli takiple cilt kanseri riskini azaltmanın mümkün olduğuna dikkat çekiyor.
Güneşe Çıkamama Hastalığı Nedir?
Güneşe çıkamama hastalığında temel sorun, ultraviyole (UV) ışınlarının cilt hücrelerinde oluşturduğu DNA hasarının onarılamamasıdır. Normal bir vücutta bu hasarı onaran enzimler bulunur. Ancak XP hastalarında genetik mutasyonlar nedeniyle tamir mekanizması çalışmaz ve cilt, göz yüzeyi hatta sinir sistemi giderek zarar görür.
Uzm. Dr. Özlem Vayvada, “XP hastalığı, güneşe maruz kalmanın ardından ciltte çil ve koyu lekelerin hızla artması, güneş yanığına benzeyen kızarıklık ve kabarıklıkların oluşması ile kendini belli eder. Çocuklarda henüz ilk yıllarda bile bu belirtileri görebiliyoruz” diyor.
Ciltteki belirtiler ilerleyerek kabuklanma, sertleşme ve erken yaşta deri kanseri gelişimine yol açabiliyor. Bu nedenle çocukluk döneminde düzenli dermatolojik takip büyük önem taşıyor.
Aynı zamanda güneşe çıkamama hastalığına sahip kişilerin göz sağlığı da ciddi şekilde etkileniyor. Gözlerde kronik konjonktivit, ışığa aşırı hassasiyet ve kornea hasarları zaman içinde görme kaybına sebep olabiliyor.
D Vitamini Eksikliği Riski Yüksek
XP hastalarının güneşten uzak durması zorunluluğu, başka sağlık sorunlarını da beraberinde getiriyor. Vücudun D vitamini ihtiyacı yeterince güneş ışığı alınamadığı için besin takviyeleriyle karşılanmak zorunda kalıyor. Uzm. Dr. Özlem Vayvada bu konuda şunları aktarıyor, “Hastalarımıza düzenli D vitamini düzeyi takibi öneriyoruz. Eksiklik gelişirse doktor kontrolünde takviye desteği sağlanmalı.”
XP Yalnızca Cildi Değil Sinir Sistemini de Etkileyebilir
Güneşe çıkamama hastalığının bazı tiplerinde sinir sistemi tutulumu da görülebilir. Gelişim geriliği, denge bozukluğu, işitme kaybı ve kas güçsüzlüğü gibi nörolojik belirtiler zaman içinde ortaya çıkabilir. Bu durum hastalığın seyrini daha da zorlaştırır ve multidisipliner takip gerektirir.
Psikolojik Etkiler Göz Ardı Edilmemeli
Çocukluk ve ergenlik çağında, görünümde oluşan değişiklikler ve sosyal hayatta yaşanan kısıtlamalar nedeniyle özgüven sorunları gelişebilir. Uzm. Dr. Özlem Vayvada, “XP’li çocukların psikolojik açıdan desteklenmesi, ailelerin ve çevresinin de bilinçlendirilmesi önemlidir” diyor.
Güneş Alerjisi ile Güneşe Çıkamama Hastalığı Karıştırılmamalı
Güneşe çıkamama hastalığı (XP hastalığı), güneş alerjisiyle sık karıştırılsa da temelde daha ciddi ve kalıcı bir hastalıktır. Güneş alerjisi bağışıklık sisteminin geçici bir tepkisi iken, XP kalıcı DNA hasarı ve kanser riski yaratır.
Günlük Yaşamda Korunma Şart
XP tanısı alan bireylerde koruyucu önlemler bir yaşam biçimi haline gelir. Geniş kenarlı şapkalar, UV filtreli gözlükler, uzun kollu özel koruyucu kıyafetler ve SPF 50+ güneş kremleri günlük rutinin bir parçasıdır.
Ev ortamı da UV’den korunacak şekilde düzenlenmeli; pencerelerde UV filtreli cam filmleri ve kalın perdeler tercih edilmelidir. Çocukların okula gidiş saatleri ve oyun zamanları, güneş ışığının en az olduğu saatlerde planlanmalıdır.
Uzm. Dr. Özlem Vayvada, XP hastalarına yönelik koruma stratejilerini şöyle özetliyor:
“UV ışığından korunmak hastalığın etkili tedavisidir. Düzenli dermatolojik ve göz kontrolleri, erken tanı ve müdahale sayesinde komplikasyonların önüne geçilmesini sağlar.”
